Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Rady Ministrów z 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dziennik Ustaw nr 140 poz. 994) gabinet rentgenodiagnostyki musi mieć co najmniej 4 m2 powierzchni w przypadku badań zwierząt małych (tzn. odległość od ogniska lampy aparatu RTG do najbliższej osłony/ściany musi wynosić co najmniej 1 m) oraz 9 m2 w przypadku badań zwierząt dużych (odległość od ogniska lampy aparatu RTG do najbliższej osłony/ściany musi wynosić co najmniej 1,5 m) [1]. Wysokość weterynaryjnego gabinetu RTG nie może być mniejsza niż 2,5 m. Należy w tym miejscu dodać, że dopuszcza się gabinety o wysokości nie mniejszej niż 2,2 m pod warunkiem, że sumaryczny czas przybywania w nim pracownika nie przekracza czterech godzin na dobę [1].
Ważne jest, że pomieszczenie, w którym będzie znajdował się aparat RTG, może pełnić wiele funkcji. Może być ono równocześnie gabinetem przyjęć pacjentów i salą zabiegową, należy tylko pamiętać, aby podczas badania radiologicznego nie znajdowały się w nim osoby postronne.
Kolejnym krokiem determinującym w znaczący sposób wymagania stawiane pracowni jest wybór technologii akwizycji radiogramu. Użytkownik może wybierać pomiędzy: akwizycją analogową (tradycyjne błony RTG), ucyfrowioną (system CR, ucyfrowienie pośrednie za pomocą kaset) lub akwizycją cyfrową (systemy DR z cyfrowym detektorem). Wybór wywoływarki, czyli akwizycji analogowej, wiąże się z koniecznością wygospodarowania dodatkowego pomieszczenia, zwanego ciemnią. Jak sama nazwa wskazuje, musi być to pomieszczenie zaciemnione, umożliwiające, podobnie jak w tradycyjnej fotografii, chemiczną obróbkę uzyskanego obrazu. Pomieszczenie takie musi także sprostać wymaganiom wentylacyjnym, musi być zapewniona 3-krotna wymiana powietrza w ciągu godziny. Warto także nadmienić, że gabinet rentgenowski musi posiadać stosowną wentylację, zapewniającą 1,5-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny [2]. Wybór systemu CR lub DR nie niesie ze sobą konieczności posiadania ciemni, system taki może być umiejscowiony nawet w samym gabinecie.
Kolejnym krokiem jest wykonanie projektu osłon stałych, czyli specjalistycznych obliczeń mających na celu weryfikację, czy istniejące osłony (stropy i ściany) chronią w dostateczny sposób zarówno personel wykonujący radiogram, jak i osoby z ogółu ludności. Może się okazać, że zapewniają one wystarczającą ochronę przed promieniowaniem. W przypadku gdy są niewystarczające, ściany należy zabezpieczyć dodatkową warstwą ołowiu o grubości wyliczonej w projekcie. Rynek oferuje wiele rozwiązań, czasem wystarczy zabezpieczyć osłonę dodatkową warstwą materiału budowlanego, np. cegłą. Innym rozwiązaniem jest położenie na ścianę czy strop warstwy płyty ołowianej. Wychodząc naprzeciw walorom estetycznym gabinetu, producenci oferują także płyty kartonowo-gipsowe wzbogacone odpowiednią ilością ołowiu. Wykonanie projektu osłon stałych i zastosowanie się do jego wytycznych to niezbędny element konieczny do otrzymania pozwolenia od Państwowej Agencji Atomistyki na przeprowadzanie badań radiologicznych, który zapewnia bezpieczeństwo pracownikom, a także osobom postronnym [4]. W celu monitorowania, czy limit dawki nie został przekroczony, technicy RTG powinni podlegać dozymetrii. W zależności od kategorii narażenia na promieniowanie stosuje się dozymetrię indywidualną (pracownik wykonujący ekspozycje nosi przy sobie indywidualny dozymetr) lub środowiskową (dozymetr znajduje się w miejscu wykonywania ekspozycji). Dozymetr należy okresowo odsyłać do stosownej placówki w celu odczytania wielkości zarejestrowanej dawki.
Możliwe jest także zezwolenie na wykonywanie badań w terenie. Przypadek ten nie wymaga oczywiście projektu osłon stałych ze względu na mobilność pracy, należy jednak zwrócić uwagę na stosowny i racjonalny dobór środków ochrony indywidualnej, takich jak: fartuchy, rękawice, okulary i inne elementy ochrony radiologicznej.
Rozporządzenie Rady Ministrów [1] opisuje również wymagania stawiane rentgenowskim diagnostycznym aparatom weterynaryjnym. Aparat taki musi być wyposażony w: całkowitą filtrację równoważną przynajmniej 1,5 mm Al, przycisk do wyzwalania ekspozycji umożliwiający zachowanie odległości co najmniej 2 m od ogniska lampy, akustyczny lub optyczny sygnalizator ekspozycji, wskaźniki napięcia i natężenia prądu na lampie rentgenowskiej oraz świetlny wskaźnik napromienianego pola o średnim natężeniu oświetlenia pola nie mniejszym niż 100 luksów.
Po sprawdzeniu warunków lokalowych i wyborze odpowiedniego systemu obrazowania należy wdrożyć program zapewnienia jakości dla działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące. Dokładne wytyczne do programu zapewnienia jakości odnajdziemy na oficjalnej stronie Departamentu Ochrony Radiologicznej Państwowej Agencji Atomistyki [4]. W programie tym muszą zostać poruszone następujące aspekty: odpowiedzialność kierownictwa jednostki organizacyjnej, księga jakości, nadzór na dokumentami, kompetencje i szkolenie, ochrona zdrowia, infrastruktura, system ochrony fizycznej, dozymetria oraz ewidencje (szczegółowe wymagania odnośnie do każdego z tych punktów programu odnajdą Państwo na stronie WWW Państwowej Agencji Atomistyki [3]).
Należy także wypełnić stosowny wniosek, który można pobrać ze strony PAA, uzupełniając go o szereg informacji na temat naszej jednostki organizacyjnej (są to między innymi: dane teleadresowe, rodzaj prowadzonej działalności i stosowanego źródła promieniowania jonizującego) oraz uiścić opłatę skarbową pobieraną od pozwolenia.
Spełnienie wymagań opisanych w artykule pozwala na otwarcie gabinetu rentgenowskiego. Jeżeli jednak nie czujemy się na siłach, aby proces ten przeprowadzić samodzielnie, na rynku obecne są firmy zajmujące się przygotowaniem placówki zarówno pod kątem formalnym, jak i sprzętowym.
Podsumowując, w celu otwarcia działalności związanej ze stosowaniem aparatury rentgenowskiej należy:
- sprawdzić warunki lokalowe i dokonać wyboru sprzętu,
- wykonać projekt osłon stałych,
- wdrożyć program zapewnienia jakości dla działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące,
- wypełnić stosowny wniosek i uiścić opłatę skarbową pobieraną od pozwolenia,
- wymienione dokumenty przedłożyć PAA.
Pamiętajmy, że nie ma skutecznej diagnostyki weterynaryjnej bez zastosowania obrazowania rentgenowskiego. Własna pracownia rentgenowska nie tylko rozszerza zakres oferowanych usług, ale usprawnia codzienną pracę ze zwierzętami, a także może się stać dodatkowym źródłem dochodu.
LEKSYKON RTG:
CR (computed radiography) – radiograficzny system obrazowania wykorzystujący fosforowe płyty (zamiast tradycyjnych błon rentgenowskich) jako nośniki danych z obrazem;
DR (direct radiography) – radiografia bezpośrednia, radiograficzny system obrazowania wykorzystujący cyfrowe detektory obrazu;
Ognisko lampy – obszar na anodzie lampy rentgenowskiej, gdzie ogniskowane są elektrony, wielkość ogniska determinuje zdolność rozdzielczą lampy;
Dozymetr – przyrząd do rejestrowania wielkości dawki promieniowania jonizującego.
PIŚMIENNICTWO:
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz.U. 2006 nr 140 poz. 994).
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 21 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi (Dz.U. 2006 nr 180 poz. 1325).
- dnz.paa.gov.pl.
- Państwowa Agencja Atomistyki, Departament Ochrony Radiologicznej, 00-203 Warszawa, ul. Bonifraterska 17.